De vallei van Herk en Mombeek is een deelbekken van het Demerbekken en wordt ook wel het ‘dak’ van de Demer genoemd vanwege zijn bovenstroomse ligging. De neerslagbuien veroorzaakten in de zomer van 2021 verschillende overstromingen in de vallei van de Herk en Mombeek, en bij uitbreiding in het Demerbekken. Het is duidelijk dat zonder aanvullende acties deze situatie zich kan herhalen.

Naast maatregelen in de lager gelegen delen van het gebied maakt dit interventies in de hogergelegen delen noodzakelijk: te snelle afstroom van water heeft erosie tot gevolg, maar vergroot ook het risico op die overstromingen. Ook de droogte heeft in dit deelbekken al meermaals schade veroorzaakt. Zo staan de poelen al droog in februari en hebben fruittelers en landbouwers op de bovenstroomse flanken te kampen met dalende voedselopbrengsten door de droogte. Verder is het een economisch uitdagende periode voor de fruitteeltsector en wordt vooral voor de appelteelt gezocht naar meer rendabele alternatieven, met het rooien en omploegen van boomgaarden tot gevolg.

Om zich in de toekomst te weren tegen deze en grotere uitdagingen, zal het natuurlijk landschap en watersysteem van de Herk en Mombeek hersteld moeten worden. Het Living Lab kan daarvoor op de schouders staan van een actieve gebiedscoalitie, getrokken door het Regionale Landschap Haspengouw en Voeren en de bekkencoördinator van de Demer, die reeds heel wat maatregelen hebben uitgerold. Het Living Lab stelt zicht tot doel om voldoende wetenschappelijke én praktische expertise rond bronmaatregelen in natuur, landbouw, verstedelijkt of gemengd gebied op te bouwen, wat op vandaag onontgonnen terrein is.

Via samenwerking met ontwerpend onderzoek en impactmodellering kunnen we de kritieke punten in de vallei aanwijzen en confronteren we de verschillende terreinbeheerders met de klimaatrealiteit van de toekomst. Op die manier krijgt de lokale coalitie inzicht in de te behalen doelstellingen in hun specifiek gebied. Binnen het gebied moeten de coalitieleden en andere lokale organisaties het onderling eens worden over welke risico’s ze aanvaardbaar achten en welke niet. Dat vergt een sociaal innovatief proces dat de moeilijke vragen niet uit de weg gaat: vinden we het meer aanvaardbaar dat bij tien huizen de kelder overstroomt, of dat een landbouwer zijn volledige oogst verliest? Laten we het dorpscentrum overstromen of de waardevolle historische graslanden? In functie van de risico’s worden meerdere oplossingsscenario’s voorgesteld en doorgerekend, die dan weer democratisch ter discussie voorliggen. Op die manier kan de gebiedscoalitie keuzes maken volgens de realiteit van het terrein en met grotere zekerheid over de doeltreffendheid van de maatregelen. 

Dit Living Lab is één van de vier waterlandschapscoalities die willen experimenteren met de impact van brongerichte maatregelen op hun deelbekken. De andere gebieden zijn de Getestreek, de Bovenloop van de IJzer en het gebied tussen Kortrijk en Roeselare. De ervaring die binnen dit Living Lab wordt opgebouwd zal dus worden meegenomen naar deze andere bekkens en het Vlaamse beleid. Bovendien is het Living Lab Herk & Mombeek ook geselecteerd als Water-Oriented Living Lab door Water Europe wat internationale leerkansen kan opleveren.

Dit Living Lab komt tot stand dankzij een samenwerkingsovereenkomst tussen Architecture Workroom Brussels, de Vlaamse Landmaatschappij, de Vlaamse Milieumaatschappij, het Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren en de KULeuven.